Zelfbedrog: Waarom we onszelf voor de gek houden

Zelfbedrog is alomtegenwoordig. Iedereen bedriegt zichzelf wel eens. Het is een fascinerende en tegelijk verontrustende eigenschap van de menselijke geest: we zijn meesters in het overtuigen van onszelf van dingen die niet waar zijn. Zelfbedrog is alomtegenwoordig. Iedereen bedriegt zichzelf wel […] - sterker nog, ontkennen dat je jezelf bedriegt zou een voorbeeld kunnen zijn van zelfbedrog.

In onze moderne wereld, vol met keuzes en complexe informatie, wordt zelfbedrog een steeds relevanter onderwerp. Van de boardroom tot de huiskamer: overal misleiden mensen zichzelf om hun zelfbeeld te beschermen of moeilijke waarheden te vermijden.

De psychologische mechanismen achter zelfbedrog

Waarom bedriegen we onszelf eigenlijk? De beroemde evolutiebioloog Robert Trivers bedacht enkele jaren geleden een theorie die stelt dat we onszelf bedriegen om anderen beter te kunnen misleiden. Evolutionair gezien is het bedriegen van anderen natuurlijk voordelig; het stelt ons in staat anderen te manipuleren en voor ons karretje te spannen. Je hebt vermoedelijk een goed functionerende interne spin doctor. Want mede dankzij die spin doctor voelen we ons over het algemeen best gelukkig; krijgen we de gebreken van de wereld en van onszelf niet ten volle in beeld, krabbelen we weer op na tegenslagen en vallen die achteraf ook eigenlijk wel mee.

Klassieke inzichten: De Box als tijdloze wijsheid

Sommige boeken over zelfbedrog hebben bewezen tijdloos te zijn. De Box van The Arbinger Institute geldt als een absolute klassieker op dit gebied.

Moderne wetenschappelijke perspectieven

Hedendaagse onderzoekers brengen nieuwe nuances aan in ons begrip van zelfbedrog. Volgens onderzoekers Newen en Marchi is zelfbedrog op korte termijn niet onredelijk en ook niet schadelijk voor mensen. De vier strategieën kunnen mensen helpen om zich goed over zichzelf te voelen en gemotiveerd te blijven in moeilijke situaties.

Zelfbedrog in de praktijk: van onschuldig tot schadelijk

Niet alle vormen van zelfbedrog zijn even problematisch. Tot op zekere hoogte wordt dit door onderzoekers zelfs gezien als een psychologisch gezond beschermingsmechanisme: het zorgt ervoor dat je vertrouwen in jezelf houdt, dat je niet ontmoedigd raakt en dingen durft te ondernemen ook als ze niet meteen lukken.

Van bewustwording naar verandering

Het erkennen van zelfbedrog is pas het begin. Zoals Daniele Goleman stelt in zijn boek The Blind Spot, houdt de eerste stap die je moet zetten om je bewust te worden van zelfbedrog in dat je je realiseert dat je je er niet bewust van bent. Dat wil zeggen, dat je de mogelijkheid dat je jezelf in zeker opzicht misschien aan het bedriegen bent overweegt, en dat je je vervolgens verdiept in het web dat je geweven hebt om de realiteit te ontvluchten.

Conclusie: Zelfbedrog als menselijke eigenschap

Zelfbedrog is geen zwakte maar een diep menselijke eigenschap. Het kan ons beschermen tegen existentiële angsten en ons motiveren in moeilijke tijden. Tegelijkertijd kan het ons belemmeren in groei en authentieke relaties.

De sleutel ligt niet in het volledig elimineren van zelfbedrog - dat is waarschijnlijk onmogelijk - maar in het ontwikkelen van bewustzijn. Door te herkennen wanneer we onszelf misleiden, krijgen we de keuze: volgen we onze zelfbeschermende impulsen of kiezen we voor een confrontatie met de werkelijkheid?

In een tijd van fake news en polarisatie wordt deze bewustwording urgenter dan ooit. Want zoals Roos Vonk stelt: als we onszelf beter begrijpen, kunnen we ook de wereld om ons heen helderder zien.