Dialoogrevolutie - ‘Een waardevol baken’

Het was geen liefde op het eerste gezicht, die tussen het boek Dialoogrevolutie en mij. Beide eerste hoofdstukken pakten me niet echt. Maar daarna groeide mijn genegenheid snel. Inmiddels zie ik dit boek als een waardevol baken voor het voeren van zinvolle gesprekken. Dit boek hou ik voorlopig onder handbereik. Ik beveel jou aan dat ook te doen.

dialoogrevolutie

De aanleiding van het boek vatten de auteurs, de ervaren organisatieontwikkelaars Jindra Kessener en Rens van Loon, als volgt samen: ‘De manier waarop we complexe kwesties oplossen werkt niet meer’. Ik ga een stap verder: we lossen momenteel helemaal niets op. We ontkennen complexe vraagstukken, of we schuiven ze voor ons uit. Hoe dit ten goede te keren? Volgens de auteurs is er niets minder nodig dan een speciaal soort revolutie. Geen barricades met brandende autobanden. Wel met elkaar op een fundamenteel andere manier in gesprek gaan: dialoogrevolutie!

moreel kompas

De eerste twee hoofdstukken gaan over het waarom van de dialoogrevolutie en het belang van een ‘gedeeld moreel kompas’. Het waarom is intussen helder. Een moreel kompas ‘biedt houvast voor wat belangrijk is, geeft richting’. Het omvat ‘het geheel van overtuigingen en waarden die oordelen, besluiten en gedrag sturen’. Een gedeeld moreel kompas ‘is een collectief begrip dat richting geeft aan beslissingen en acties bij vraagstukken en situaties waarin schijnbare tegenstellingen spelen’. Volgens mij spelen bij onze grote maatschappelijke vraagstukken, waarin vele van organisaties worden meegezogen, tevens veel echte tegenstellingen. Denk aan confrontaties tussen duurzaamheid en kosten, tussen individueel en collectief belang, tussen effecten op korte termijn en op lange termijn.

ik-posities

Dialogen zijn bij uitstek geschikt om dergelijke contrasten zichtbaar en bespreekbaar te maken. Wat je hierbij helpt is inzicht in jouw eigen zogenoemde ‘ik-posities’, en ook in die van anderen. Dit is het onderwerp van het derde hoofdstuk, waar ik gelijk op aansloeg. Een ik-positie is een blik op de werkelijkheid vanuit één perspectief, gevormd door jouw ervaringen in het verleden. Soms is zo’n positie functioneel, soms ook niet. Gelukkig kunnen we na enige oefening verschillende ik-posities innemen. Zo kunnen we complexe vraagstukken vanuit verschillende perspectieven benaderen, wat essentieel is om er gezamenlijk verantwoorde besluiten over te kunnen nemen.

centrale zenuwstelsel

Ik maak nu even een sprongetje naar hoofdstuk 5, dat uitlegt waarom een dialoog moeite kost. Dat heeft alles te maken met de reacties van ons centrale zenuwstelsel op sociale interacties en stress: ‘Bij elke verandering scant ons autonome zenuwstelsel: is deze verandering veilig of niet?’ Waarom is dit belangrijk? Omdat een dialoog echt luisteren vraagt, dat niet wordt verstoord door (onbewuste) angsten, waardoor jij (of je gesprekspartner) zomaar in een niet-functionele ik-positie kunt schieten.

zelfbewustzijn en zelfkennis

Ja, ik geef het toe. Dit alles gaat best ver, je bewust worden van je ik-posities en de rol die je autonome zenuwstelsel speelt bij het voeren van een gesprek. En dit is voor mij nu juist een van de belangrijkste inzichten uit het boek: het besef dat een effectieve dialoog, altijd en continu, zelfbewustzijn en zelfkennis van jou en jouw gesprekspartners vraagt. Lastig puntje, die gesprekspartners moeten dat wel willen: ‘Als iemand er bij blijft om het eigen gelijk te halen en niet bereid is om met elkaar en in zichzelf de voorwaarden voor de dialoog te scheppen, helpt geen enkele structuur’. Dit ervaarde ik onlangs nog in de praktijk, tijdens een seminar over het organiseren van toezicht met dialogen tussen zorginstellingen en zorgverzekeraars. Daar werd ook de vraag gesteld: wat als de andere partij gewoon niet wil?

ultieme revolutie

De andere hoofstukken gaan over het kiezen van bij de situatie passende gespreksvormen (de dialoog is slechts een van de zes gegeven opties), specifieke dialoogvormen (zoals de vraagstukdialoog) en het organiseren van voorwaarden aan dialogen binnen organisaties (wat meestal niet spontaan ontstaat). Allemaal waardevolle hoofdstukken, evenals het slothoofdstuk. Daarin worden zeven nieuwe eisen aan hedendaagse leiders beschreven. Die zouden de capaciteiten moeten hebben om ‘in control zijn’ te verbinden met ‘dialoogvermogen’. Waarbij dit laatste niet (zeker) weten omvat. Misschien is dit wel de ultieme revolutie voor de komende jaren, dat we allemaal erkennen – in onze organisaties en daarbuiten - dat we bij complexe vraagstukken altijd te maken hebben gebrek aan zekerheid. En dat we daar open en bloot het gesprek over durven aan te gaan.