Ergens als een berg tegenop zien, jezelf steeds laten afleiden, afhaken of uitstellen, stampvoeten, klagen, korte lontjes: het zijn allemaal gezichten van LFT, die te maken hebben met verzet, zelfoverschatting of juist zelfonderschatting. LFT komt voort uit stress of uit een verwende maatschappij waarin mensen gewend zijn aan snelle behoeftebevrediging. Als iets niet snel genoeg gebeurt, worden ze ontevreden. LFT heeft altijd te maken met verwachtingen – dat je leven lekker doorgaat, of hoe anderen zich horen te gedragen.
Alleen: je hebt het niet altijd voor het zeggen. Dat is niet erg, tenzij het je in je dagelijks functioneren gaat blokkeren. Belemmerende gedachten ontstaan uit een samenspel van aangeboren eigenschappen, veiligheidsstrategieën en aangeleerd gedrag vanuit je omgeving en opvoeding. Vooral dat laatste – het aangeleerde denken en gedrag – is te veranderen. Het vraagt echter wel wat om LFT aan te pakken en vooral om vol te houden, terwijl juist dát nodig is om je frustratiegrens te verhogen.
Wie bij de eerste tegenslag afhaakt, ontdekt nooit hoeveel voldoening het nieuwe resultaat kan geven. Van Dijk laat met oefeningen die dicht bij jezelf blijven zien hoe dat werkt, en hoe stimulerend het is om tevreden te zijn over het resultaat. Het belangrijkste uitgangspunt: verander je denken, zodat je je anders gaat gedragen. Goede voornemens hebben geen zin zolang je je niet eerst bewust bent van je belemmerende gedachten. Pas dan kun je nieuwe denkscenario’s creëren.
De Rationeel Emotieve Therapie (RET) is bij uitstek de methode om de relatie tussen denken en doen te beïnvloeden. Kenmerkend voor ‘automatische’ – of irrationele – gedachten is dat ze zo diepgeworteld zijn dat mensen zich er niet meer van bewust zijn en vanuit hun onderbewuste direct tot conclusies komen. Van Dijk leidt de lezer stap voor stap door de RET en zet hem stevig aan het werk: de situatie analyseren, gedachten herkennen, gevoelens en gedrag onderzoeken, die gedachten uitdagen en nieuw, constructief denken en handelen eigen maken via een werkplan. Zo wordt een tegenvaller niet langer een blokkade, maar slechts een hobbel op de weg – en dat maakt het leven een stuk aangenamer.
Ik ben op dit vierde boek ingegaan omdat ik als coach LFT regelmatig tegenkom. Het maakte me nieuwsgierig naar de andere delen, en daarom wil ik hier ook mijn indruk van de complete reeks ‘De mythe van…’ delen.
Boek 1 gaat over de perfectionist, die zichzelf wijsmaakt dat wat hijzelf of een ander doet nooit goed genoeg is. Daardoor kan hij zelden iets afronden, begint er soms niet eens aan of is nooit tevreden over de prestaties van anderen. Het boek laat zien hoe je kunt leren tevreden te zijn met het beste van jezelf of een ander – en niet méér dan dat te eisen.
Boek 2 behandelt de moraalridder: de fatsoensrakker, schoolmeester of betweter die dé waarheid in pacht meent te hebben en vindt dat alles op zijn manier moet gebeuren. Hoe goed de intentie ook is, dit gedrag roept vaak weerstand op. Dit deel laat zien hoe je zulke moraalridders kunt temmen.
Boek 3 gaat over liefdesverslaving, oftewel het laten afhangen van je eigenwaarde van de waardering door anderen. Het boek biedt handvatten om voor jezelf op te komen en van jezelf te leren houden.
Boek 5 bespreekt de rampenfantast, die wordt beheerst door angst voor de angst. Zijn gedachten slaan op hol en laten hem vanuit zijn overtuigingen de vreselijkste rampen fantaseren. Dit deel helpt om die angsten terug te brengen tot hanteerbare, realistische proporties.
Elk deel behandelt in nog geen honderd pagina’s de vele verschijningsvormen van elke automatische gedachte, de oorsprong ervan en hoe je ze kunt ‘temmen’. Het vijfde deel vormt de integratie. Van Dijk laat zien hoe de automatische gedachten met elkaar samenhangen en stuk voor stuk gebaseerd zijn op angst en onzekerheid: angst voor fouten, voor verlies van controle of zekerheid, om los te laten, of om niet gewaardeerd te worden.
Niet in elk deel benoemt hij de RET expliciet, maar alle delen ademen wel de principes van deze methode. Ook het model van Leary – dat laat zien hoe het ene gedrag het andere oproept – is impliciet een steeds terugkerend thema.
Als geen ander weet Bert van Dijk een complex en diepgaand model als de RET helder en speels over het voetlicht te brengen. Op een prettige, humoristische manier stimuleert hij de lezer om in actie te komen. De actiestrategieën zijn frisse varianten op de klassieke uitdaagtechnieken uit de RET. De voorbeelden van automatische gedachten zijn zo alledaags dat vrijwel iedereen zich erin herkent. Ook ik zie mezelf in die spiegel – en Van Dijk spaart zichzelf evenmin.
Wie heeft hier baat bij? Elk deel afzonderlijk is waardevol voor wie met zo’n automatische gedachte worstelt. Van Dijk laat zien hoe elke gedachte kan worden omgevormd tot rationeel denken en handelen – al lijkt dat soms eenvoudiger dan het is. De kracht van elk deel is dat duidelijk wordt hoe gemakkelijk automatische gedachten belemmerend werken, en vooral dat daar wél iets aan te doen is.
De vijf delen samen tonen de onderlinge verwevenheid van de automatische gedachten. Dat maakt de reeks vooral waardevol voor coaches, HR-managers, leidinggevenden en adviseurs – kortom: voor iedereen die anderen begeleidt. De boeken laten goed zien hoe je vanuit die rol iemand kunt aanzetten tot nadenken en verandering in denken, voelen en handelen.
Wie de vijf delen leest, krijgt een helder overzicht van de vele en alledaagse verschijningsvormen van automatische gedachten – gedachten die lang niet altijd een zwaar of psychotherapeutisch karakter hebben. Ik heb de reeks met plezier en waardering gelezen en zal de deeltjes zeker gebruiken als hulpmiddel om cliënten tot inzicht, onderzoek en actie aan te zetten.
Over Hilde Veraart-Maas
Hilde Veraart-Maas (1954-2019) was organisatiesocioloog. Na 22 jaar Human Resources Management vestigde zij zich als HRM-adviseur, trainer en (team)coach. Zij heeft door de jaren heen het socratisch coachen verder ontwikkeld. Zij schreef diverse boeken over socratisch coachen, niet alleen als coachingsmethode, maar ook over de vele toepassingsmogelijkheden. Zij was Master Practitioner NOBCO EMCC.