Het levenswerk van Prochaska gaat over onderzoek hoe mensen vanuit zichzelf veranderen, dus zonder hulp van anderen. De drijfveer die hier aan ten grondslag ligt, is dat de vader van Prochaska een alcoholist was en Prochaska niets kon doen voor zijn vader. Prochaska wilde daarom een integrale, allesomvattende benadering opstellen. Zijn fasenmodel dat hij opstelde is gebaseerd op verschillende theorieën zoals de psychoanalyse, humanistische theorie, gestalt en experimentele theorie, cognitieve theorie, en behaviorisme.
Het model kent de volgende fasen: Fase 1- Ontkenning: de meeste ontkenners willen zelf niet veranderen, hun omgeving wil dat zij veranderen. Fase 2 - Bewustwording: erkennen dat je een probleem hebt, maar een reden hebben voor jezelf om nog niet te starten. Fase 3 - Voorbereiding: een belangrijke stap hierbij is dat je aan anderen vertelt dat je gaat veranderen. Fase 4 – Actie: de voorbereiding omzetten in handelen. Fase 5: Onderhoud. Consolideren van wat je hebt bereikt. Waarschijnlijk de moeilijkste fase, de kans op terugval is immers zeer groot. Fase 6- Beëindiging. Afsluiting van het traject en vaststellen dat het ongewenste gedrag niet meer terugkomt.
Een belangrijk punt dat Prochaska aanreikt is dat de betrokkenen zich bewust zijn van de fase waarin zij verkeren.
De auteurs - allemaal wetenschappelijk onderzoekers - merken verder op dat hun fasenmodel geen lineair model is, mensen kunnen immers terugvallen naar een vorige fase. Succesvolle veranderaars gaan wel drie tot vier keer door de fasen heen. Prochaska c.s. vinden dat we daarom niet van ‘instorting’ of ‘terugval’ moeten praten maar van ‘reclycle’.
Het boek kent veel voorbeelden van allerlei verslaafden, maar wie het boek - zoals ik - leest met de intentie om hier veranderkundige inzichten op te doen, zal dat niet storend vinden. Het boek kent daarnaast allerlei checklists om vast te stellen in welke fase men verkeert. Die checklists kunnen niet zomaar worden omgezet worden naar organisatievraagstukken, maar een groot gemis vond ik dat niet.
Hoewel dit boek uit 1994 is, zijn de inzichten bepaald niet gedateerd. De ontkenningsfase intrigeerde mij met name omdat Prochaska c.s. opmerkten dat je in deze fase mensen niet in de actiestand moet zien te brengen. Heeft geen zin. Ze moeten zich eerst bewust worden van het feit dat ze weerstand vertonen. Een nuttig inzicht dat ik inmiddels heb kunnen toepassen.
Maar voor degenen die dit boek natuurlijk lezen waarvoor het bedoeld is: mensen helpen bij verslaving, is het een uitstekend boek gebaseerd op een wetenschappelijke basis. Het is niet voor niets dat deze methode ruim 30 miljoen mensen van het roken in de VS heeft afgeholpen. Prochaska c.s. leggen uit dat in de rookindustrie meer geld wordt uitgegeven om mensen te verleiden te roken dan het geld om mensen te verleiden te stoppen. De cijfers die hij destijds bekend maakte, waren dat de Amerikaanse regering 50 miljoen dollar uitgaf om met roken te stoppen terwijl de commerciële instellingen 500 miljoen in reclame pompten om rokers te winnen en te behouden. Het maakt eens te meer duidelijk dat gedragsverandering in het algemeen en stoppen met roken in het bijzonder geen vanzelfsprekendheden zijn. Prochaska’s inzichten en zijn fasenmodel zijn daarbij zeer behulpzaam.
Over Peter de Roode
Drs. Peter de Roode is zelfstandig adviseur en trainer. Hij ondersteunt organisaties bij het invoeren van grootschalige veranderingen waarbij gedragsverandering centraal staat.